Voordat wij het interview beginnen eerst wat informatie over Rob Walrecht:
Voor Rob Walrecht is het uitdragen van kennis zijn lust en zijn leven, hetgeen duidelijk blijkt uit zijn levensloop. Vanaf zijn achtste wil hij onderwijzer worden. Zijn educatieve, informatieve en creatieve capaciteiten komen al jong aan het licht.
Met welke titel kun je zijn werk omschrijven? De meeste collega’s (voor een ZZP-er zijn dat mensen die soortgelijk werk doen) hebben het wat dat betreft ‘gemakkelijker’: ze zijn astronoom, wetenschapsjournalist (zoals Govert Schilling), astrocartograaf (zoals Wil Tirion; overigens is dit met alle respect voor Govert en Wil en hun bijzondere verrichtingen voor de sterremkunde!), uitgever, schrijver, vormgever of spreker. Maar Rob is dat allemaal in één! Hoe omschrijf je zo iemand? Enkele jaren geleden legde hij zich maar neer bij de ‘sterrenkundepromotor’, maar erg fraai Nederlands is dat niet. Misschien is ‘sterrendeskundige’ beter.
Het interview
Wat vind u belangrijk als mensen starten met een telescoop:
Voor telescopen raad ik de mensen altijd aan om naar een lokale sterrenwacht of sterrenkundevereniging te gaan. Daar zijn voldoende mensen die je er alles over kunnen uitleggen (zodat je een goede keuze kunt maken, afhankelijk van je voorkeur: sterren en planeten of nevels) én ze kunnen je leren hoe zo’n instrument goed op te stellen en te gebruiken.
Ik ben zelf wel gecharmeerd van de verrekijker om de sterrenhemel meet te bekijken. Uiteraard kun je niet zien wat je met een telescoop kunt zien, maar daar staat tegenover dat je de sterrenhemel nog kunt herkennen met wat je met het blote oog ziet én het beeld staat niet ‘op zijn kop’ zoals met een telescoop (zonder speciale hulpmiddelen).
Wat verrekijkers betreft gaat het om twee zaken: de diameter van de lens en de vergroting. Die diameter wordt gegeven in mm; de vergroting als ‘zoveel’ x. Mijn oude verrekijker is een 7x 50: een lens van 50 mm diameter en een vergroting van 7x. Die diameter van de lens bepaalt hoeveel licht je uiteindelijk ziet, voor nevels natuurlijk belangrijk. De vergroting betekent dat je met een 10x verrekijker meer ziet dan met bijv. mijn 7x, maar… bij een grotere vergroting vergroot je ook de ‘luchtonrust’ mee én de bewegingen van de kijker als je hem vasthoudt. Het is sowieso goed om een verrekijker op statief t zetten, voor een beter, rustiger beeld.
Hoe bent u zelf in aanraking gekomen met het bekijken van het heelal en hoe lang doet u dit al?
Mijn oudere broers werden in 1975 lid van de sterrenkundevereniging Zenit, in Den Helder. Ik werd een jaar later ook lid (ik was toen 17).
Wat zijn de belangrijkste sterrenbeelden die we aan de nachtelijke hemel kunnen zien?
Dat verschilt van seizoen tot seizoen, maar een aantal sterrenbeelden is het hele jaar te zien: die gaan nooit onder (dat zijn circumpolaire sterrenbeelden). Bekende zijn de Grote Beer, de Kleine Beer, Cassiopeia en Cepheus. Meestal is er een groep sterren die goed te vinden zijn en van verschillende sterrenbeelden zijn. In de zomer de Zomerdriehoek (de sterren Wega (Lier), Deneb (Zwaan) en Altair (Arend); in de herfst is er het Herfstvierkant (van het sterrenbeeld Pegasus); en in de winter heb je de Winterzeshoek: de sterren Sirius, Procyon, Pollux, Capella, Aldebaran en Rigel (allemaal van verschillende sterrenbeelden): in dat gebied is het erg druk met heldere sterren, nevels en de Melkweg!
Welke technologische ontwikkelingen hebben de astronomie en de studie van sterrenbeelden verbeterd?
Wat de astronomie betreft is dat te veel om uit te leggen. Sterrenbeelden zijn puur bedoeld om onze ‘weg’ langs de sterrenhemel te vergemakkelijken, daar valt op zich niets meer aan te ontdekken. Als je zegt dat er een komeet in Cassiopeia staat weet iedereen waar zij of hij naar moet kijken. Onze sterrenbeelden zijn trouwens voornamelijk benoemd door de Grieken, naar hun mythologische karakters. De namen van sterren daarentegen hebben vaak namen van Arabische oorsprong, gegeven in de tijd dat de Moslims toonaangevend waren in de sterrenkunde (denk aan Aldebaran, Altair, Betelgeuze).
Wat zijn enkele van de meest opwindende recente ontdekkingen op het gebied van sterrenkunde?
Kan ik ook zo niet allemaal zeggen. De Hubble Space Telescope heeft ons veel geleerd, de Webb telescoop gaat nu nog veel verder en zal vragen beantwoorden die wij onszelf nog niet gesteld hebben. Zo is er een enorm veel bekend door een schitterend netwerk van slimme astronomen, nieuwe steeds betere apparatuur en telescopen, nieuwe theorieën op basis van oudere ontdekkingen, geniaal gemaakte computermodellen (om te ontdekken wat we niet KUNNEN ontdekken, zoals het inwendige van een ster of de aarde, of iets dat miljarden jaren geleden gebeurde), enz.
Zijn er verschillende manieren om sterrenbeelden te observeren en welke vind u het beste of makkelijkste?
Je moet vooral de sterrenhemel gaan verkennen met het blote oog, een verrekijker én een planisfeer, of draaibare sterrenkaart. Zo’n planisfeer kun je instellen op de datum en tijd dat je buiten gaat kijken, en dan moet je een houvast gaan zoeken aan de hemel dat in de planisfeer ook opvalt. Bijvoorbeeld de Grote Beer (of steelpan) – die weet iedereen wel te vinden. Het is een soort ANWB-bord aan de hemel: als je de voorkant van de pan neemt en de lijnen tussen die twee sterren (Merak en Dubhe) naar boven 5x verlengt (je ‘rijst de pan uit’!) vind je de poolster. Als je de steel verlengt en met de kromming meegaat kom je bij Arcturus (Ossenhoeder) uit, de helderste ster van de lente. Ga je nog iets door dan vind je Spica (Maagd). Verleng je de bovenkant van de pan, aan de kant waar de steel niet zit, dan zie je Capella (Voerman), ook een erg heldere ster.
Wat zijn enkele tips voor beginnende astronomen om sterrenbeelden effectief waar te nemen?
Zie hierboven. Verder is het gewoon doen, veel doen. Dat is leuk, ook met familie en vrienden. Zoek bijvoorbeeld eens de Draak op, hoog aan de hemel, en volg deze van kop tot staart: daar ben je zo een uurtje mee bezig!
Hoe kunnen we met behulp van telescopen sterrenbeelden gebruiken voor navigatie en oriëntatie?
Astronavigatie is helaas een kundigheid die geleidelijk verloren gaat, door de moderne middelen die er nu zijn (GPS)
Welke rol spelen sterrenbeelden en telescopen in de wetenschap en ons begrip van het universum?
Nogmaals, sterrenbeelden zijn nu puur voor ons gemak. De wetenschap maakt daar geen gebruik van, professionele telescopen worden op de hemelcoördinaten ingesteld en zoeken die veelal automatisch op (veel amateurs hebben die mogelijkheid ook). Ook astronomen spreken wel over een bepaalde ster in een bepaald sterrenbeeld, maar sterren krijgen tegenwoordig vaak alleen een erg lange code waarin de hemelcoördinaten zijn verwerkt.
Wat voor ontwikkelingen zijn er voor de toekomst nog te verwachten in dit vakgebied?
Sinds de Webb telescoop actief zijn al veel beelden en ontdekkingen bekendgemaakt. Maar we hebben nu bijv. ook een nieuwe Europese ruimtetelescoop, Euclid, die ons begrip van donkere materie en donkere energie moet vergroten. En er rijden twee rovers rond op Mars die ons steeds meer leren, vooral over of Mars ooit water had, of er leven is geweest. In het vorige decennium zijn vijf ruimtesondes bij de ‘kleine werelden’ van het zonnestelsel geweest: twee klein planetoïden (Bennu en Ryugu), twee grote (Vesta en dwergplaneet Ceres), een komeet, een verre ijsdwerg en vooral: Pluto en zijn grote maan Charon. We hebben enorm veel geleerd van die ruimte missies (die deels doorgaan). Ik heb daar een heel boek over geschreven.
Wat zijn uw toekomstplannen ?
Het belangrijkste is mijn nieuwe boek, ‘Zelf sterrenkijken’, dat volgend jaar moet uitkomen. Dat is een beschrijving van de sterrenhemel per seizoen, met drie hoofdstukjes per seizoen, elk over een stukje van de hemel, met een verhaal over de mythologie van een sterrenbeeld, of groep van sterrenbeelden, en steeds een specifiek type object dat uitgebreid wordt behandeld (bijv. sterrenstelsels of veranderlijke sterren).
Bedankt voor uw uitgebreide antwoorden
Wilt u meer lezen of de producten van Rob bekijken ga dan naar zijn eigen website
https://www.walrecht.nl/